ئەشکەوتی شانیدار کە لەناو دیمەنە وێنەکێشەکانی ئیدارەی سەربەخۆی سۆراندا هەڵکەوتووە، ئیشارەت بە مێژوونووسان و شوێنەوارناسان و سەردانکەرانی کنجکاو دەکات بۆ قووڵبوونەوە لە نهێنییە کۆنەکانیدا. ئەم شوێنە جێی سەرنجە کە گەوهەرێکە لە تاجی هەرێمی کوردستاندا، لە سەرەتای مرۆڤایەتییەوە حیکایەتەکان دەگێڕێتەوە، ئەمەش وایکردووە ببێتە شوێنێکی ناوازە بۆ ئەوانەی ئارەزووی دەستپێکردنی گەشتێک بەناو کاتدا دەکەن. لێرەدا بۆچی ئەشکەوتی شانیدار دەبێت لە پێشەنگی لیستەکەتەوە بێت کاتێک سەردانی قەزای پڕ لە ژیانی مێرگسۆر دەکەیت.
ئەشکەوتی شانیدەر لە بەرزایی ٢٢٠٠ پێ لەسەر شاخی برادۆست وەک بەڵگەیەک لەسەر مێژووی دەوڵەمەند و میراتی کولتووری ناوچەی کوردستان وەستاوە. ئەم ئەشکەوتە شوێنی دۆزینەوەی شوێنەوارییە بەرچاوەکانە، کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ٨٠ هەزار ساڵ پێش زایین، ئەم ئەشکەوتە نەک هەر کۆنترین ئەشکەوتی عێراقە بەڵکو گەورەترینیشیەتی. سەردانێک بەڵێنی ئەزموونێکی نوقمکەر دەدات، کە نزیکە گوێت لە چرپەی سەردەمی نیاندەرتاڵ بێت کە لە ژوورەکانی کاتدا دەنگ دەداتەوە.
ئەم ئەشکەوتە بۆ یەکەمجار لە ساڵانی ١٩٥٠ سەرنجی کۆمەڵگەی زانستی ڕاکێشا کاتێک زانای بەناوبانگ ڕالف سۆلێسکی زنجیرەیەک هەڵکۆڵینی لێرە ئەنجامدا. ئەم لێکۆڵینەوە سەرەتاییانە زانیارییەکی زۆریان دۆزییەوە، کە تێگەیشتنمان لە سەردەمی پێش مێژوو لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گۆڕی. لەگەڵ وەرچەرخانی هەر چینێکی خاکدا، پارچەیەکی نوێ لە مەتەڵە کۆنەکە ئاشکرا بوو، کە وێنەیەکی زیندوو لە ژیان و کولتوورەکانی کۆمەڵگە نیاندەرتاڵەکان دەکێشا کە ڕۆژێک لە ناوچەکەدا گەشەیان کردووە.
ئەوەی شانیدار جیا دەکاتەوە، بەڵگەی جێی سەرنجی سەرەتای ژیانی کۆمەڵایەتی و پێکهاتە کۆمەڵایەتییەکانە. دۆزینەوەکانی ناو ئەشکەوتەکە تابلۆیەکی دەوڵەمەند لە چیرۆکەکان سەبارەت بە تاقیکردنەوە و تەنگانە و ژیانی ڕۆژانەی مرۆڤایەتی سەرەتایی پێشکەش دەکەن. سەردانکەران سەرسام دەبن بە چیرۆکەکانی پەیوەندییە بازرگانییە کۆنەکان، کە لەوانەیە تا ئەنادۆڵ درێژببێتەوە، ئەمەش بەڵگەی ئەو شوێنەوارانەی لەناو گۆڕەکاندا دۆزراونەتەوە.
جگە لەوەش لێکۆڵینەوە زانستییەکان لەسەر پاشماوەکان تێڕوانینێکی بێ نرخیان لەبارەی خۆراک و تەندروستی دانیشتوانی نیاندەرتاڵی ئەو سەردەمە داوە. تێگەیشتن لە پشتبەستنیان بە خۆراکە ڕووەکییەکان و ئەو تەحەددایانەی کە ڕووبەڕوویان بووەتەوە، وێنەیەکی سەرنجڕاکێشی خۆڕاگری و گونجاندن دەکێشێت.
مێرگسۆر، ئەو قەزایەی کە میوانداری ئەم شوێنە سەرسوڕهێنەرە دەکات، بە خێرایی وەک شوێنێکی گەرمی گەشتیاری لە پارێزگای سۆران سەرهەڵدەدات. جگە لە ئەشکەوتی شانیدار، ناوچەکە بە دیمەنە سروشتییە سەرسوڕهێنەرەکان ڕازاوەتەوە، دەرفەتی زۆری بۆ چالاکییەکانی دەرەوە و گەڕان و گەڕان پێشکەش دەکات.
ئەشکەوتی شانیدار تەنها پارچەیەکی درەوشاوەی ئەو شتانەیە کە هەرێمی کوردستان پێشکەشی دەکات. ئەم ناوچەیە دەوڵەمەندە بە مێژوو و شانازی بە کولتوورە جۆراوجۆرەکانەوە دەکات، تێکەڵەیەکی ناوازەی جوانی سروشتی و میراتی کۆن پێشکەش دەکات. ئارەزومەندی مێژوو بیت یان سروشتدۆست، کوردستان بەڵێنی ئەزموونێکی وەک هیچ ئەزموونێک دەدات.
دەرەنجام: ئەشکەوتی شانیدار - شوێنێکی سەرنجڕاکێشە کە پێویستە سەردانی بکرێت لە کوردستان
لە کاتێکدا پەردە لەسەر ئەو نهێنییە سەرنجڕاکێشانە لادەدەین کە لەناو ئەشکەوتی شانیداردا شاراوەن، بانگهێشتتان دەکەین کە هەنگاوێک بچنە دواوە لە کاتدا و خۆتان نوقم بکەن لە سەرسوڕهێنەرییەکانی شارستانیەتی سەرەتایی مرۆڤایەتیدا. شانیدار کۆی مێژووی کۆنە، تەنها ئەشکەوتێک نییە بەڵکو مۆزەخانەیەکی زیندووە، بەڵێنی ئەزموونێکی دەوڵەمەند و ڕۆشنگەری دەدات.
پلانی سەردانەکەت بۆ ئەشکەوتی شانیدەر دابنێ و ئەو میراتە سەرنجڕاکێشە بدۆزەرەوە کە ناوچەی کوردستان دەخاتە سەر نەخشەی جیهانی شوێنە مێژوویی و گەشتیارییەکان. بۆ زانیاری زیاتر لەسەر پلانی گەشت و حجزکردن سەردانی soran.gov.krd بکەن.